Poziomy gotowości technologicznej i rodzaje badań a źródła finansowania
Określenie poziomu gotowości technologii to niezbędny element każdego projektu zakładającego przeprowadzenie prac B+R. Przedsiębiorstwo, ubiegające się o wsparcie z Unii Europejskiej lub rządowych programów wsparcia na projekt badawczo-rozwojowy, powinno precyzyjnie określić początkowy i końcowy etap prac badawczo-rozwojowych w kategoriach poziomu gotowości technologicznej zgodnie ze skalą TRL (z ang. Technology Readiness Level – poziom gotowości technologii): od wstępnych badań naukowych po technologię gotową do wprowadzenia na rynek.
Poziom gotowości technologii służy przede wszystkim do określenia gotowości technologicznej danego rozwiązania, czyli wskazania jak blisko czy daleko jest ono od wdrożenia rynkowego. Poziom ten zostaje ustalany podczas oceny gotowości technologicznej. W trakcie oceny analizowane są koncepcje programowe, zademonstrowane możliwości technologiczne oraz wymagania. Określane jest także jakie działania walidacyjne zostały już wykonane, a jakie muszą dopiero zostać zrealizowane.
Dzięki ocenie można porównać ze sobą poziom rozwoju technologii oraz stopień zaawansowania prac z różnych dziedzin nauki, a zatem kwalifikować i priorytezować projekty w kontekście danej możliwości dofinansowania.
Skala TRL ma 9 stopni, gdzie najwyższy stopień dojrzałości technologicznej to numer 9.
Pierwszy z poziomów (najniższy poziom gotowości technologii) obejmuje obserwację oraz dokładny opis głównych zasad określonego zjawiska. Zaliczyć do nich możemy przede wszystkim badania naukowe nad podstawowymi właściwościami technologii. Poziom drugi gotowości technologicznej stanowi określenie koncepcji technologii oraz przyszłe jej zastosowanie, czyli rozpoczęcie procesu poszukiwania potencjalnego zastosowania technologii. Od chwili zaobserwowania głównych zasad charakteryzujących nową technologię można stwierdzić jej praktyczne zastosowanie oparte na przewidywaniach. Potwierdzenie eksperymentalne oraz analityczne krytycznych funkcji i koncepcji technologii mieści się na poziomie trzecim. Przeprowadzane są badania analityczne i laboratoryjne, które mają na celu potwierdzenie przewidywań wynikających z badań naukowych poszczególnych elementów technologii. Są to przede wszystkim komponenty niezintegrowane jeszcze w całość bądź niereprezentatywne dla całości technologii. Na poziomie czwartym następuje weryfikacja komponentów technologii bądź jej głównych podsystemów w warunkach laboratoryjnych. Z procesu tego wynika, iż główne komponenty technologii zostają zintegrowane. Obejmują one zintegrowane modele „ad hoc” w laboratorium. Weryfikacja komponentów bądź głównych podsystemów technologii środowiska bardzo zbliżonego do środowiska rzeczywistego następuje na poziomie piątym. Główne komponenty technologii mocno zintegrowane są z rzeczywistymi elementami wspomagającymi. Występuje możliwość przetestowania technologii w warunkach operacyjnych. Na poziomie szóstym dokonuje się demonstracji prototypu bądź modelu systemu albo podsystemu technologii w warunkach zbliżonych do warunków rzeczywistych. Badania na poziomie szóstym obejmują w głównej mierze badania prototypu w warunkach laboratoryjnych, które odwzorowują z wielką dokładnością warunki rzeczywiste bądź w symulowanych warunkach operacyjnych. Na poziomie siódmym dokonuje się demonstracji prototypu technologii w warunkach operacyjnych. Prototyp jest już niemalże na poziomie systemu operacyjnego, co wyznacza znaczący postęp w stosunku do poprzedniego poziomu gotowości technologicznej. Badania na tym poziomie obejmują przede wszystkim badania prototypów na platformach badawczych. Zakończenie badań i demonstracji finalnej formy technologii odbywa się na poziomie ósmym. Z tego wynika, iż potwierdzono osiągnięcie docelowego poziomu technologii – od tego momentu technologia może być zastosowana w przewidywanych dla niej warunkach. Patrząc od praktycznej strony poziom ten reprezentuje koniec demonstracji. Poziom ten obejmuje badania i ocenę systemów mające na celu potwierdzenie spełnienia założeń projektowych. Na poziomie dziewiątym dowiedziono, iż sprawdzenie technologii w warunkach rzeczywistych odniosło zamierzony efekt – co oznacza, że zademonstrowana technologia jest już w formie ostatecznej oraz może zostać zaimplementowana w systemie docelowym (czyli wykorzystania rozwiązań w warunkach docelowych).
Rodzaj przeprowadzanych badań jest ściśle powiązany z poziomem gotowości technologicznej, na jakim znajduje się dane rozwiązanie. I tak badania podstawowe, nazywane oryginalnymi pracami badawczymi eksperymentalnymi lub teoretycznymi, podejmowanymi głównie w celu zdobycia nowej wiedzy o podstawach zjawisk, nie nastawiając się na zastosowanie komercyjne w sposób bezpośredni, są umiejscowione na poziomie pierwszym gotowości technologicznej.
Badania przemysłowe natomiast są badaniami, które mają na celu zdobycie nowej wiedzy oraz umiejętności. W założeniu ma okazać się to pomocne w opracowywaniu nowych produktów, procesów oraz usług lub wprowadzaniu znacznych ulepszeń istniejących już produktów. Badania te mają na celu uwzględnić tworzenie elementów składowych systemów złożonych, budowę prototypów w środowisku symulującym istniejące systemy bądź środowisku laboratoryjnym. Badania przemysłowe dotyczą poziomów: II – VI.
Z kolei prace rozwojowe obejmują nabywanie, łączenie, kształtowanie oraz wykorzystywanie aktualnie dostępnej wiedzy i umiejętności z dziedziny technologii, nauki oraz działalności gospodarczej, bądź też inne umiejętności dotyczące planowania produkcji i tworzenia nowych bądź ulepszonych produktów, procesów i usług. Wyłączenie dotyczy: prac obejmujących rutynowe i okresowe zmiany wprowadzane do produktów, linii produkcyjnych, procesów wytwórczych nawet jeżeli takie prace mają charakter ulepszeń, szczególnie:
- opracowanie prototypów i instalacji pilotażowych,
- demonstracje, testowanie i walidacja nowych bądź ulepszonych produktów, procesów, usług,
- opracowywanie prototypów i instalacji pilotażowych mających zastosowanie komercyjne, w przypadku jeżeli prototyp bądź projekt pilotażowy stanowi produkt końcowy gotowy do wykorzystania komercyjnego, a jego produkcja wyłącznie do celów demonstracyjnych i walidacyjnych jest zbyt kosztowna [Poziomy gotowości technologicznej, NCBiR 2016].
Klasyfikacja badań i odpowiadających im poziomów gotowości technologicznej poza kwestiami natury naukowej ma znaczenie również w lokowaniu projektów w ramy określonych programów. I tak badania podstawowe są domeną głównie Narodowego Centrum Nauki i programów ministerialnych. Z kolei badania przemysłowe i rozwojowe finansowane są z Narodowego Centrum Badań i Rozwoju, Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, czy też organizacji regionalnych odpowiedzialnych za dystrybuowanie środków w ramach regionalnych programów operacyjnych.
